Organ Nakli Tarih Oluyor: Türk Bilim İnsanlarından Tıpta Çığır Açacak Çalışma – Sıhhat İşçi Alım İlanları

Dünyada ses getiren biyoteknoloji çalışmalarını gerçekleştirdiği laboratuvarlarının kapısını açan Almanya Helmholtz Doku Mühendisliği Enstitüsü Yöneticisi Prof. Dr. Ali Ertürk, yedek organ üretiminin mümkün olduğunu belirtti.

Prof. Dr. Ertürk, takımıyla geliştirdiği ‘DISCO Transparency’ isimli özel tekniği ile göğüslü bir hayvan olan deney faresinin tamamı ile kalp, göz, pankreas üzere kimi insan organ ve dokularını “şeffaflaştırıp”, gerçeğiyle birebir tıpkı “dijital haritalandırmasını” yapmayı başardı.

Ertürk’ün bu başarısı Science mecmuasının “2023’ün En Düzgün Bilim Fotoğrafları” kategorisinde de yer aldı. Prof. Dr. Ertürk’ün sistemi ile biyolojik dokular “süper transparan” hale getiriliyor ve akabinde ileri seviye üç boyutlu lazer mikroskopları sayesinde, hücresel seviyede tüm ayrıntılarıyla, dijital ortama aktarılıyor. Prof. Dr. Ertürk’ün bu buluşu sayesinde, tıp araştırmalarında insan deneylerinden evvelki süreç olan preklinik basamaktaki “canlı hayvan deneyleri” büsbütün ortadan kalkacak ve bilim insanları deneylerini gerçeğine birebir uygunlukla yapay zeka yardımıyla “dijital ortamda” gerçekleştirebilecek. Bu da on yıllar süren klinik öncesi araştırmaların mühletini yüzde 90 seviyesinde kısaltıyor.

Prof. Dr. Ertürk, bir farenin tüm beden dijital haritalamasını yaparken taradıkları yüzlerce hayvandan elde ettikleri büyük datanın, şu an 65 milyon kitaba eş paha, 3 bin Wikipedia kapasitesinde ve dünyanın en gelişmiş yapay zeka platformu Chatp GP-4 ile misal ölçüde bilgi içerdiğini söz etti. Geliştirdiği bu teknik sayesinde biyopsiler artık üç boyutlu görüntülenebiliyor.

“Dünyadaki tek çalışmaya imza attı, organ nakli tarihe karışıyor”

Prof. Ertürk, kanser, Alzheimer, nörodejeneratif hastalıklar ve diyabet üzere tedavisi şimdi tam olarak mümkün olmayan hastalıkların düzeneğinin tam olarak anlaşılması, ilaç ve tedavi geliştirme, üç boyutlu organ üretimi üzere geleceğin tıbbında çığır açacak alanlar üzerinde ağırlaştığını, şu anda doku ve organların dijital haritalandırılmasında bu kadar ayrıntılı bilgiler sunan dünyadaki tek çalışmanın kendilerininki olduğunu ve bu sayede çok yakında organ naklinin tarihe karışacağını söyledi.

Ertürk, meyyit bir farenin bedenini büsbütün şeffaf hale getirerek hücrelerin birbiriyle nasıl irtibat içinde olduğuna dair anatomik sırları açığa çıkaran çalışmasıyla yola çıktığını ve beynin birtakım kısımları dahil, çeşitli insan organ ve dokularının da tıpkı yolla dijital haritasını çıkarmayı başararak, son 50-100 yıldır preklinik ve klinik araştırmalarda daima hücrelerin kesimlerine bakabilmek için gelişmiş mikroskoplara bel bağlandığını ancak bunların da yıllar alan süreçler olduğunu söyleyerek, “Deneylerde hayvanları yetiştirmek, kullanmak, örneğin yeni bir ilaç AR-GE’si 15 sene sürebiliyor.

Bunu aşabilmemiz için önümüzde tek tahlil var, o da yapay zeka. Zira yapay zeka ile artık yıllardan değil, milisaniyelerden bahsediyor olacağız” sözlerini kullandı.

“İnsan organlarını şeffaflaştırıp, hücre düzeyindeki ayrıntılı haritalarını çıkardık”

Kendi geliştirdikleri tekniğin, insan doku ve organları ile farelerin bedeni üzere rastgele bir biyolojik dokudan hücresel düzeyde bilgi alınabilen dünyadaki tek dijital teknoloji olduğunun altını çizen Prof. Dr. Ertürk, şu açıklamayı kaydetti:

“Yani bir memelinin bedenine baktığımızda, hudut sisteminin nasıl birbirine bağlandığını, değişik organların hudut sistemini, kan damarları, lenf damarlarıyla nasıl bağlandıklarının ayrıntılarını bilmek çok kıymetli. Bizim geliştirdiğimiz teknolojilerle artık bütün hayvan boyutunda, bir uçtan bir uca kadar hepsinin üç boyutlu manzaralarını ayrıntılı olarak alabiliyoruz. Tıpkı halde insan organlarını da şeffaflaştırıp, hücre düzeyindeki ayrıntılı haritalarını çıkardık. Kalp, böbrek, beyefendisinin aşikâr kısımları, pankreas, karaciğerde bunu başardık ve artık akciğerlerle çalışıyoruz. Onları da ekleyeceğiz. Amacımız bu haritaları, elde ettiğimiz bilgileri yapay zekaya sunarak, yapay zekanın insan bedeninin nasıl çalıştığını (tamamen) anlaması ve başında kurgulamasını sağlamak.”

“Yedek kesim gibi” organ üretilebilecek

Bu bilgiler sayesinde bedenimizde hasarlı olan dokuların, işlevini kaybetmiş doku ya da organların da bir manada değiştirebilmenin mümkün olabileceğini aktaran Prof. Dr. Ertürk, “Bir bakıma ‘yedek parça’ üzere. Bu geliştirdiğimiz haritalar bu manada da çok kıymetli.

Çünkü şu anda üzerinde çalıştığımız en değerli teknolojilerden biri de 3 boyutlu biyo-yazıcıları kullanarak bu haritaları hücre hücre bir dokuya dönüştürmek. Bu haritaları çıkarabilen dünyadaki tek araştırma grubuyuz. Pankreas olsun, insülin üreten dokular olsun, kalbin aşikâr kesimleri olsun… Şu an büsbütün kalbi basamayabiliriz zira şimdi basacak teknolojiler yok maalesef.

O üç boyutlu yazıcılar da mühendislik manasında geliştiğinde kestirim ediyorum ki insan organlarının büyük modüllerinin tamamını, organları, ileride üretebileceğiz. Organ nakli de birebir biçimde tarihe karışabilir. Ya da yaşlanma ile vakitle işlevi düşen ancak büsbütün bitmemiş organların işlevlerini değiştirebiliriz. Bir manada otomobilinizi servise vermek gibi” biçiminde konuştu.

“65 milyon kitaba yahut 3 bin Wikipedia’ya denk gelen veri toplamışız”

Şu anda elde ettikleri sonuçlarla kimi alanlarda klinik öncesi araştırmalarda deney hayvanı kullanımını 10-20 kat azaltmayı başardıklarını söyleyen Prof. Dr. Ertürk, milletlerarası pek çok kurumun bu tekniği kullanmaya başladığını, bugünlerde kanser aşısı geliştirmesiyle dünya gündeminde olan BionTech ile de görüşmelerinin sürdüğünü açıkladı.

Dr. Ertürk, “İlaçlar olsun, hastalıkları manaya ismine olsun, artık hayvan deneyleri yapmak istemiyoruz, insan dokuları ile bile aslında çalışmak istemiyoruz. Zira hepsi çok fazla vakit alan süreçler. Bunların hepsini yapay zeka simülasyonlarıyla tahminen saniyeler içinde bilgisayardan elde etmek maksadımız. Bunu yapabilmek için de çok güçlü bir yapay zeka sistemine gereksinimimiz var. Bu vakte kadar topladığımız kaliteli veriler aslında Chat GP ile yaklaşık tıpkı boyutta. 65 milyon kitaba yahut 3 bin Wikipedia’ya denk gelen veri toplamışız” söylemlerinde bulundu.

“Bir hastalığı anlamak için 100 hayvan kullanılacaksa bizim metodumuz sayesinde 3-5 hayvanla bu iş artık çözülebiliyor”

İnsan deneylerine geçmeden evvelki basamak olan “preklinik araştırmaların” en büyük vakti aldığına değinen Prof. Dr. Ertürk, kelamlarını şöyle tamamladı; “Yeni bir molekülü keşfedip değişik hayvanlar üzerinde test etmek vs., yaklaşık 10 sene sürüyor. Biz bunu neredeyse sıfıra düşürebiliriz, tahminen sabah kalktığımızda bilgisayar diyecek ki ’10 tane yeni ilacımız var.’ Preklinik de büsbütün tarih olabilir ve direkt beşerler üzerinde denemeye başlayabiliriz.

Aslında o tarafı bile hızlandırabiliriz. Bizim görüntülemelerle çok ayrıntılı bilgiler aldığımız için artık hayvan kullanımı oranı çok düştü. Bir hastalığı anlamak için 100 hayvan kullanılacaksa bizim metodumuz sayesinde 3-5 hayvanla bu iş artık çözülebiliyor. Yani yüzde 90-95 hayvan kullanımını azalttık. Bu da çalışmaların 10-20 kat hızlanması demek.

Zira 10-20 kat daha az deney yapıyorsunuz. Gayemiz, yapay zekanın kişinin hastalığını ‘ona özel’ simüle edip ilacını hazır etmesi. Bunun ön çalışmalarına başladık bile. Bizim teknolojilerimizi kullanan çok büyük araştırma şirketleri var. Aşı geliştirmesinde kullanılıyor, diyabet ile ilgili çalışmalar, kanser ilaçları, hudut sistemi hastalıkları, Alzheimer üzere nörodejeneratif hastalıklara karşı ilaç yahut tedavi geliştirmelerde kullanılıyor. Ayrıyeten kanser yayılımını anlayıp ona karşı hem mRNA teknolojisini kullanarak hem de CAR-T hücre teknolojisini kullanarak yeni tedavilerin geliştirilmesinde de kullanılıyor.”