Batı’nın kabusu olan BRICS’e katılan ülke sayısı 10 oldu: 30 ülke sırada gözler Türkiye’de

Batı’nın global finans sistemi üzerindeki hakimiyetine meydan okumayı amaçlayan Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’dan oluşan BRICS süratle genişliyor.

Suudi Arabistan, Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri, İran ve Etiyopya’nın BRICS üyelikleri resmen yürürlüğe girdi.

Son iştiraklerle birlikte BRICS, dünya nüfusunun yüzde 46’sını, dünya iktisadının yüzde 31’ini dünyanın en büyük 10 petrol üreticisinden 6’sını, dünyanın en büyük doğal rezervine sahip 10 ülkenin 5’ini, dünya petrol üretiminin yüzde 43’ünü, global yabancı yatırımların yüzde 22’sini ve global ihracatın yüzde 25’ini temsil eden bir blok oldu.

Gelecek yıllarda ekonomik yükün, temel olarak Çin ve Hindistan’ın büyümesi nedeniyle BRICS ülkeleri lehine değişmeye devam edeceği öngörülüyor. IMF varsayımlarına nazaran Hindistan, gelecek 10 yılda Almanya ve Japonya’yı geçerek dünyanın üçüncü büyük iktisadı olacak.

BRICS’in Global Güney’in çıkarlarını dünya gündemine daha güzel taşıyabilecek, gelişmekte olan ülkelerden oluşan daha güçlü bir koalisyon oluşturmaya çalıştığı belirtiliyor. Johannesburg’daki tepe öncesi 30 ülke BRICS’e katılmakla ilgilendiğini açıklarken, 23 ülke resmi olarak iştirak müracaatında bulundu. BRICS’e katılmak isteyen birtakım ülkeler ise Bahreyn, Bangladeş, Beyaz Rusya, Cezayir, Endonezya, Fas, Honduras, Kuveyt, Küba, Meksika, Nijerya, Suriye, Tacikistan, Tayland, Tunus, Venezüella, Vietnam ve Yunanistan olarak öne çıkıyor.

Rusya Devlet Lideri Putin, Rusya’nın BRICS’te 2024 periyot başkanlığını devralması üzerine yazılı açıklama yaptı. BRICS’in benzeri siyasetlere sahip devletlerin dikkatini çektiğini lisana getiren Putin, “15. BRICS Tepesi’nde onaylanan karara nazaran BRICS artık 10 ülkeden oluşuyor. Mısır, İran, Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan ve Etiyopya BRICS’e yeni tam üyeler olarak katıldı. Bu, birliğin artan otoritesinin ve dünya sorunlarındaki rolünün güçlü bir göstergesidir.” değerlendirmesini yaptı.

BRICS’e katılmak isteyen yeni ülkelere ait de değerlendirmeler yapılacağını vurgulayan Putin, “BRICS’in çok boyutlu gündemine şu yahut bu biçimde katılmak isteyen yaklaşık 30 ülkenin ne derece hazır olduğunu değerlendireceğiz.” açıklamasını yaptı.

Putin, üye ülkelerin memleketler arası ve bölgesel güvenliğe yönelik zorluklar için ortaklaşa tesirli karşılıklar bulmasına özel kıymet vereceklerine değinerek, şunları belirtti: “BRICS Ekonomik İştirak Stratejisi 2025 ve Yenilikçi İşbirliği Aksiyon Planı 2021-2024’ün uygulanmasına, güç ve gıda güvenliğinin sağlanmasına, BRICS’in milletlerarası para ve finansal sistemdeki rolünün güçlendirilmesine, bankalar ortası işbirliğinin geliştirilmesine ve karşılıklı ticarette ulusal para ünitelerinin kullanılmasına katkıda bulunacağız.”

Nüfusu 85 milyonu aşan, NATO üyesi Türkiye ise Doğu ile Batı ortasındaki güç çabasında özel bir yere; “jeopolitik pozisyonu sebebiyle de hem dünya siyasetinde hem de global ticarette vazgeçilmesi sıkıntı bir konuma sahip. BRICS için Türkiye resmi bir müracaat yapmasa da, Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin tarafından davet edildi. Türkiye’nin de BRICS’e sıcak baktığı biliniyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Johannesburg’da katıldığı BRICS Tepesi’nde kendisine eşlik eden gazetecilerin sorularını yanıtlarken; Türkiye’nin BRİCS’e dahil edilmesi gerektiğini söylemişti.

Türkiye üzere “Dünya 5’ten büyüktür” tezini ortaya koyan ve ülkeler ortası ticarette ulusal para ünitelerinin kullanılmasını savunan bir ülkenin BRICS ülkeleriyle bağlantılarını güçlendirmesinin kaçınılmaz olduğunun altını çizen uzmanlar ise, “2030’da BRICS ülkelerinin ekonomik gücünün Batılı ülkelerin toplam ekonomik gücünü geçeceği tezini göz önüne alırsak, yükselen bir güç olarak Türkiye de bu sürece katılarak ekonomik çeşitliliğini artırma imkanı ve global güç olma tarafında büyük bir kazanım elde edebilir.” diyor.

Küresel piyasalarda BRICS (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin, Güney Afrika) kısaltmasının mucidi olarak bilinen İngiliz ekonomist Jim O’Neill, Türkiye’nin genişleyen BRICS’in modülü olabilecek bir iktisat olduğunu belirtti. Bu defa Türkiye’nin genişlemek isteyen BRICS içerisinde yer alabileceğini belirten O’Neill, “Türkiye birçok istikametten genişlemiş bir BRICS kümesinin kesimi olacak bir ülkedir. Bilhassa son 20 yıla bakılacak olursa. Türkiye, ABD merkezli sistemin ve yeni dünya nizamının komplikasyonlarıyla çaba etti.” sözünü kullandı.

Türkiye’nin alternatif oluşumları ve iş birliği fırsatlarını değerlendirdiğine işaret eden İngiliz ekonomist O’Neill, “Türkiye’nin bunu birçok istikametten eşsiz coğrafyası nedeniyle yapması gerekiyor. Birebir vakitte, tahminen de çağdaş Türk (devletinin) yöneticileri batı sisteminin yararlarını görebileceklerini düşündükleri üzere, farklı bir sistemin de yararları olabileceğini düşünüyor olabilirler.” değerlendirmesinde bulundu.

Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’dan oluşan BRICS, Batı’nın global finans sistemi üzerindeki hakimiyetine meydan okumayı amaçlıyor.

Bunlar o devirde, yüzölçümü olarak büyük, orta gelir seviyesinde olan fakat süratli büyüyen ekonomilerdi. O’Neill bu ülkelerin 2050’ye kadar dünyanın en büyük ekonomileri ortasında olacağını öngördü.

2006 yılında dört ülke bir ortaya gelmeye karar verdi ve BRIC’i oluşturdu. 2010 yılında Güney Afrika’nın iştirakiyle BRICS halini aldı.

Yükselen piyasa ülkelerinden oluşan gayrıresmi bir blok olarak 2000’li yılların başında kurulan, Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika Cumhuriyeti’nden oluşan BRICS, ortadan geçen 20 yılda Batılı ülkelerin hakimiyetinde şekillenen dünya nizamına meydan okuyacak çok sesli bir güç haline geldi. Kuruluş yıllarından itibaren farklı büyüme siyasetleri deneyen BRICS’in genişlemesine yönelik birinci teşebbüs Çin’in daveti üzerine Güney Afrika Cumhuriyeti’nin iştirakiyle gerçekleşti. Eşitlikçi etkileşimler ve ortak çıkarlar doğrultusunda çok taraflılığı canlandırmayı hedefleyen BRICS, tertipli aralıklarla düzenlenen tepeler ve bunların medyada daha fazla yer alması sayesinde global sistemdeki görünürlüğünü artırdı. Kelam konusu bu görünürlük kendi bölgelerinde nüfuz ve tesir sahibi olan ülkelerin jeoekonomik çıkarları ve jeopolitik dertleri kapsamında BRICS’e olan global ilgisini de artırdı.

“Karşılıklı hızlandırılmış büyüme, sürdürülebilir kalkınma ve kapsayıcı çok taraflılık için ortaklık” teması altında Güney Afrika Cumhuriyeti’nin devir başkanlığında gerçekleştirilen 15. BRICS Zirvesi’nde yayınlanan 2. Johannesburg Deklarasyonu’nda İran, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Etiyopya, Mısır ve Arjantin’in 1 Ocak 2024’ten itibaren bloka üye olarak katılacaklarının açıklanmasıyla genişleme noktasında ilerleme kaydedildi. Genişlemeyle birlikte BRICS’in gayrisafi yurt içi hasılası (GSYH) global GSYH’nin yüzde 36’sını ve dünya nüfusunun yüzde 47’sini oluşturuyor.

Afrika kıtasının doğal ve beşeri kaynakları; geniş ve şimdi kullanılmamış tarım kesimi; yatırım, teknoloji ve bilgi transferi fırsatlarına duyduğu iştah ve Afrika ülkelerinin ekonomik kalkınma beklentileri BRICS-Afrika ortasındaki işbirliği alakalarının motivasyonunu oluşturuyor. Gelişmekte olan ülkelerin kalkınmasıyla yakından temaslı olan BRICS’in global sistemdeki artan tesir ve nüfuzu, kazan-kazan iştirakinin kıtanın kalkınmasını teşvik edebileceği umudunu artırdı.

​Afrika kıtasının global jeopolitikteki yükselişi karşısında BRICS üyesi ülkeler, kıtadaki nüfuzlarını pekiştirme istikametinde stratejiler geliştirecektir. Bu stratejilerin ana gayesi, kıta ülkelerinin gereksinim duydukları kalkınma finansmanları için kaynak bulma uğraşı olacaktır. Bu kapsamda Afrika ülkeleri, BRICS üyesi gelişmekte olan ülkelerle ticari bağlantılarını geliştirebilir ve kalkınmaları için muhtaçlık duydukları yatırım kaynaklarını ülkelerine çekebilirler. Bu sayede potansiyellerinin tamamını ortaya çıkarabilir ve global iktisadın geleceğinin daha adil ve istikrarlı bir biçimde şekillendirilmesine katkıda bulunabilirler.

BRICS ülkeleri, yatırımların finansmanında global rollerini artırmak, Güney-Güney iştiraklerini teşvik etmek ve Afrika kıtasının uzun vadeli altyapı gelişimine katkı sağlamak gayesiyle 2017 yılında Johannesburg’da BRICS liderliğinde Yeni Kalkınma Bankası (NDB) Afrika Bölgesel Merkezi’ni açtı. Afrika’daki birinci bölge ofisini kuran bankanın operasyonel stratejisi Afrika’nın milletlerarası paydaş statüsünü vurgulamak ve kıtaya yerleşik memleketler arası finans kurumlarından farklı davranacağı istikametinde işaretler vermek oldu. Gerçekten Afrika’nın BRICS aracılığıyla elde ettiği en somut kazanımlar mali alanda oldu. Güney Afrika Cumhuriyeti, Kovid-19 salgınıyla çaba kapsamında bankadan 1 milyar dolar borç aldı.

Altyapı ve finansman takviyesinin yanı sıra iklim krizinin tesirlerine karşı en savunmasız pozisyonda olan Afrika kıtası, BRICS içindeki çok sesliliği, gıda güvenliği üzere aciliyet gerektiren problemlerin tahlili noktasında bir müzakere aracı olarak kullanabilir.

BRICS ülkelerini ortak bir diyalog platformunda bir ortaya getiren ana fikir kolektif bir yaklaşım ve karşılıklı hürmetle adil ve eşitlikçi bir dünya sisteminin inşa edilmesine yönelik artan ilgi oldu. BRICS, tıpkı vakitte ticaret, yatırım ve teknoloji transferinde Afrika’nın kalkınma ve entegrasyonunu artırmaya yardımcı olabilecek yeni fırsatlar sunduğu için de Afrika ülkelerini cezbediyor.

Güney Afrika Cumhuriyeti’nin 2010 yılında BRICS’e üye olmasıyla birinci kere bir Afrika ülkesi Afrika dışı ülkelerin ilişkin olmaya çalıştığı global güç seçkinlerinin bir kesimi oldu. Bu üyelik, kıtanın global münasebetlerdeki rolünün sağlamlaştırılmasına yardımcı oldu. Üyeliği aracılığıyla eşit ve karşılıklı hürmete dayalı Güney-Güney işbirliğine dair anlatıyı güçlendiren Güney Afrika, BRICS’in genişlemesini ve Afrika ülkeleriyle paydaşlık kurmasını destekliyor. Güney Afrika’ya nazaran, BRICS ve Afrika ülkeleri ortasındaki kontağın güçlendirilmesi kıtanın artan ticaret, yatırım ve altyapı geliştirme fırsatlarını ortaya çıkaracaktır.

Afrika Birliği (AfB) merkezine mesken sahipliği yapmasının yanı sıra Afrika’nın en süratli büyüyen ekonomilerinden biri olan Etiyopya, BRICS üyesi Çin ve Hindistan’la güçlü ticari ve ekonomik ilgilere sahip. İktisadını geliştirmek ve ülkesinin global sahnedeki tartısını artırmak için üyelik müracaatında bulunan Etiyopya, BRICS aracılığıyla etkileşim ve uyum fırsatlarını artırabilir. Etiyopya, tıpkı vakitte Tigray İç Savaşı hasebiyle zayıflayan milletlerarası imajını da düzeltme talihi elde edebilir.

Gerek BRICS’in Afrika’nın global jeopolitiğinde artan yükü münasebetiyle kıtaya açılma konusundaki iştahı gerekse Mısır’ın 2022’de yaşadığı ekonomik sakinlik münasebetiyle finansman ve borçlanma kaynaklarının çeşitlendirilmesine duyduğu istek, Mısır’ın BRICS üyeliğine kabulüne giden kapıyı araladı. Yabancı yatırımlar aracılığıyla ekonomik büyüme sağlamayı hedefleyen Mısır, BRICS üyeliğini ekonomik istikrar açısından değerli kazanım olarak görüyor. BRICS üyeleriyle siyasi ekonomik bağlantılarını geliştirerek ortak proje ve yatırımlarını artırmayı hedefleyen Mısır, Milletlerarası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankasına olan bağımlılığını azaltmak istiyor.